وقتی پای شوخی‌های جنسیتی به شورای شهر تهران باز می‌شود

✍️ سوگل دانائی

روزنامه آنلاین وقایع اتفاقیه: «اینقدری که این خانم بااحساس حرف می‌زند، گویا حرف درستی می‌گوید.» حضار در جلسه می‌خندند.

«زن‌ها اینقدری که به خرید فکر می‌کنند به چیز دیگری فکر نمی‌کنند.» مردان و زنان حاضر در جلسه با هم می‌خندند. 

«دختر من تحصیلات عالیه دارد اما خانه دار است.» لبخند می‌زند و به مکالمه تلفنی‌اش ادامه می‌دهد.

این‌ها نمونه‌های کوچکی از نگاه‌های جنسیت زده هستند که این روزها پایشان به کلام سیاستمداران هم باز شده است و در جلسات عمومی حسابی خودنمایی می‌کنند. یکی از مصادیق این نگاه شوخی‌های جنسیتی خطاب به زنان است. اما چگونه باید از این شوخی‌ها که گاهی به نمونه بارز خشونت کلامی مبدل می‌شود دوری کرد؟

شوخی جنسیتی یا خشونت کلامی؟ 

بین تمام مصادیقی که نام بردیم، ردپای شناسایی شوخی‌های جنسیتی٬ در کلام ما ‌سخت‌تر شناسایی می‌شود. دلیل آن هم این است که احتمالا این شوخی‌ها در کنه ادبیات عامیانه ما رفتند و چون سویه شخصی ندارند با واکنش سریع و قطعی زنان و مردان مواجهه نمی‌شوند. به طور مثال اگر شخصی در جمع شما را کتک بزند شما بدلیل اینکه رفتار تحقیرآمیزی مشاهده کردید سریعا به آن واکنش نشان می‌دهید اما وقتی حرف از شوخی به میان می‌آید دیگر خبری از واکنش سریع نیست زیرا سویه شخصی ندارد و گاه حتی با همراهی خود و دیگر همجنسانتان روبه‌رو می‌شود.

برای توضیح بهتر این گزاره بگذارید مثالی بزنیم: صبح امروز در حالیکه بهاره آروین یکی از اعضای شورای شهر تهران در جلسه علنی به عنوان مخالف مشغول صحبت بود، محسن هاشمی رییس شورای شهر تهران گفت: اینقدری که خانم آروین با احساس حرف می‌زند آدم گمان می‌کند که صحیح می‌گوید. بعد از این گفته بسیاری از اعضای شورا خندیدند. این رویه ادامه پیدا کرد و هاشمی خطاب به عضو دیگری که قرار بود بعد از آروین صحبت کند گفت: شما هم مانند خانم آروین با احساس حرف بزنید تا حرفتان را بپذیرند و فکر کنند درست می‌گویید من اصلا خانم آروین را تاکنون اینقدر احساسی ندیده بودم. بازهم اعضا خندیدند اما آروین سکوت کرد. این بار نوبت ناهید خداکرمی شد تا در تذکری به ریاست شورای شهر اعلام کند که جلسه رسمی است و شاید بهتر باشد که او به شوخی جنسیتی خود پایان دهد.

مصادیقی برای خشونت کلامی 

 این نخستین بار نیست که شوخی‌های جنسیتی دست کم در شورای شهر تهران شنیده می‌شود، یک بار دیگر هم رییس جلسه در روزی که مربوط به تعیین نرخ قیمت پارکینگ‌ها بود به صورت تحت الفظی اشاره‌ای به این ماجرا داشت که زنان زمان بیشتری برای خرید صرف می‌کنند و به طور کلی علاقه آن‌ها به خرید زیاد است. این حرف هم که البته  شوخی بود و بی هیچی غرضی مطرح شده بود با خنده سایر اعضای شورا همراه شد. 

ناگفته نماند که این مساله فقط متوجه شورای شهر تهران نیست نمونه‌های مشابه را شاید بتوان در مجلس شورای اسلامی و دغدغه‌هایی  که متوجه نمایندگان زن بوده هم مشاهده کرد. تبعیض‌ها٬ سختی کار و گاه ناراحتی‌هایی که بیشتر به سبب جنسیت ایجاد می شوند از نمونه‌های مشابه بوده است. همین مساله باعث شده بود که چندی پیش یکی از نمایندگان زن اعلام کند که شاید اگر مرد بود اوضاع برایش بهتر می‌بود. 

چرا جنسیت را نشانه می‌رویم؟

اما چرا مردان با زنان - و حتی زنان با مردان- شوخی‌هایی می‌کنند که جنسیت را نشانه می‌گیرد؟ شاید یکی از دلایل آن ناآگاهی باشد، همانطور که مطرح کردیم، گاهی شوخی‌ها و البته حرف‌های جنسیت زده تاحدی در کنه ادبیات روزمره رفته‌اند که تشخیص حرف جدی از شوخی مشکل است. نکته دیگر اما شاید به سبقه تاریخی جامعه ما برگردد. بسیاری از تحلیلگران حوزه اجتماعی معتقدند که مردان به پشتوانه سال‌ها روحیه مردسالارانه در جامعه خود را برتر از زنان می‌دانند و با شوخی‌های جنسیتی می‌خواهند به آن‌ها بفهمانند که خودشان جنس برتر هستند و زنان از آن‌ها پایین‌تر یا حتی زنان به راحتی و با یک شوخی آسیب می‌بینند. 

به پشتوانه خانه نشینی زنان...

البته باید به این نکته هم اشاره کرد  که زنان سال‌ها خانه نشین بودند. زمان زیادی نیست که آن‌ها حقوق خودشان را شناختند عده اندکی از آن‌ها اکنون همگام با مردان در جامعه مشغول به فعالیت هستند٬ مردان که اما سال‌های زیادی در جامعه بر اسب قدرت می‌تازیدند حالا باید فرصت‌های خود را با زنان تقسیم کنند. این تقسیم قدرت برای آن دسته که همیشه یکه تاز  بودند در ابتدا خوشایند نیست همین می‌شود که با گریز‌های گاه و بی‌گاه در کلامشان برای زنان ایجاد خشونت می‌کنند. البته این اتفاق گاه ناخودآگاه است. مردان اغلب به عمد قصد شوخی‌ جنسیتی ندارند و گاهی حتی خودشان هم متوجه خشونت مستتر در کلامشان نمی‌شوند و متوجه نمی‌شوند که ذکر بعضی شوخی‌ها باعث ناراحتی زنان می‌شود.  

به پشتوانه مردسالاری ...

جاری شدن این روحیه برتر بودن در مردان به جز شوخی شاید به فعالیت و حضور سیاسی زنان هم مربوط شده است.  اینکه که گاهی دست زنان از حضور در پست‌های استراتژیک کشور کوتاه بماند. عدم حضور زنان شایسته در رده‌های سیاسی- اجتماعی کشور را بیشتر از هروقتی می‌توانید در پویش اجتماعی که چند ماه پیش در فضای مجازی شکل گرفت جست و جو کنید. کمپینی موسوم به فرزندت کجاست؟.  نکته جالب این کمپین اینجا بود که سیاستمداران با افتخار از تحصیلات عالیرتبه فرزندان دختران خود صحبت می‌کردند اما در ادامه اشاره می‌کردند که آن‌ها خانه دارند. این حرف البته به حزب خاص ارتباط نداشت و بین جبهه چپ و راست در کشور نمونه پیدا می‌کرد. علت این اتفاق و نظایر آن را شاید بتوان به ابن ماجرا مرتبط کرد اینکه سیاستمداران اینقدری که به آزادی‌های سیاسی پایبندند به آزادی‌های اجتماعی و حضور زنان همگام با مردان اعتقادی ندارند. 

چه کنیم تا پایان دهیم؟

نگاه جنسیت زده، شوخی جنسیت زده، ادبیات جنسیتی از جمله واژه‌هایی هستند که این روزها در مجامع روشنفکری و میان افرادی که سعی در مدرن کردن دنیای خود دارند به کرات شنیده می‌شود. این واژه‌ها صرفا نشان دهنده تبعیض میان زنان نیست و گاهی شوخی‌های جنسیتی دنیای مردانه را نشانه می‌گیرد. اما شاید برای زنان بیشتر به چشم می‌آید. 

 چه پای روحیه برتری جویانه وسط باشد چه دنیای مردسالارانه و چه ناآگاهی٬ تذکر و یا ابراز ناراحتی از شوخی‌های کلامی معمولا همه چیز را روشن می‌کند. مثل جلسه امروز شورای شهر که بعد از تذکر یکی از اعضا٬ رییس جلسه از شوخی جنسیتی خود عذرخواهی کرد و اشتباهش را پذیرفت و باقی جلسه بدون خنده حضار ادامه پیدا کرد.